Гісторыя развіцця плавання
Гісторыя развіцця плавання
Плаванне вядома
чалавеку з найстаражытных часоў. Спартовае плаванне ўзнікла на мяжы 15-16
стагоддзяў. Сярод першых спаборніцтваў па плаванні былі змаганні плывуноў у
1515г. у Венецыі. У 1538г. выйшла першае кіраўніцтва па плаванні датчаніна П.
Винмана. Першыя школы плавання з'явіліся ў другой палове 18 пачатку 19
стагоддзі ў Нямеччыне, Аўстрыі, Чэхаславакіі, Францыі.
Плаванне ў Расіі
ў старажытнасці развівалася галоўным чынам як прыкладны выгляд, і толькі ў
канцы 19 пачатку 20 стагоддзі яно становіцца асобным выглядам спорту. У
сярэдзіне XVII стагоддзі ў рускіх войсках уводзіцца навучанне плаванню. Пётр I
уключае яго ў праграму падрыхтоўкі афіцэраў войска і флота: "усім новым
салдатам без вынятку павінна вучыцца плаваць, не заўсёды ёсць масты". У
XVIII павеку ў Расіі пачынае сцвярджацца думка пра важнасць і карыснасці
плавання як гігіенічнага практыкавання і як прыкладнага навыку. У
распаўсюджаным у той час выданні "Эканамічны каляндар" за 1776г.
адзначаецца; "Па справядлівасці належыла б кожнаму маладому чалавеку
вучыцца плаваць, поелику ў шматлікіх выпадках ад умення плаваць залежыць выратаванне
жыцця" А. В. Сувораў, як сведчыць А. Петрушевский, вучыў салдат плаваць,
перапраўляцца праз рэкі ўброд і ўплаў.
У Расіі яшчэ
задаўга да пачатку развіцця плавання на Захадзе паспяхова праводзілася
арганізаванае навучанне плаванню, прычым меліся досыць шматлікія кадры
прафесіяналаў-выкладчыкаў, сярод якіх былі не толькі вайскоўцы, але і
адмыслоўцы, якія працавалі па вольным найманні. Напрыклад, у
"Санкт-Пецярбургскіх ведамасцях" за 1782г. было надрукавана:
"ахвотнікі навучаць у Марскім шляхоцкім кадэцкім корпусе кадэтаў плаванню
з'явіліся б для дамовы пра кошт".
Спартовае
плаванне ў дарэвалюцыйнай Расіі не мела шырокага распаўсюду. Толькі ў XIX
павеку ў Расіі з'яўляюцца першыя школы плавання. Так, у Пецярбургу ў 1834г. у
Летняга саду адкрываецца школа плавання, арганізаваная выкладчыкам гімнастыкі
Паули; у ліку яе наведвальнікаў былі Пушкін і Вяземскі.
У канцы XIX
стагоддзі ў Расіі пачынаецца будаўніцтва крытых басейнаў для плавання. У 1891г.
адкрываецца басейн у Маскве пры Цэнтральных лазнях, у 1895г.- пры Сандуновских
лазнях. Майструюцца басейны пры ваенна-навучальных установах: у 1-м і 2-м
Ваенна-марскім кадэцкім корпусе, у Пажскім корпусе ў Пецярбургу, у Кіеўскім
кадэцкім корпусе і інш. Але гэта былі малагабарытныя басейны (даўжынёй ад 10 да
15-16м.), прыдатныя толькі для пачатковага навучання плаванню.
Адмысловую
папулярнасць плаванне набыло ў канцы 19 стагоддзі. У 1890 было праведзена
першае першынство Еўропы па плаванні. У 1894 году спаборніцтва па плаванні былі
ўключаны ў праграму сучасных Алімпійскіх гульняў, што аказала вялікі ўплыў на
развіццё ўсіх выглядаў плавання.
Папулярнай
рускай школай плавання, дзе была даволі шырока пастаўлена спартовая праца,
з'яўлялася Шуваловская школа, арганізаваная ў 1908г. па ініцыятыве В. В.
Пескова на Суздальскім возеры ў прыгарадзе Пецярбурга - Шувалове. У Шуваловской
школе плавання лік чальцоў і так званых чальцоў-спаборнікаў даходзіла ў розныя
гады да 300-400 чалавек. Гэта былі пераважна навучэнцы сярэдніх і вышэйшых
навучальных устаноў, якія разам з бацькамі (служэлымі і дробнымі буржуа)
выязджалі з Пецярбурга ўлетку на дачу ў Шувалове. У гэтай школе ажыццяўлялася
навучанне спартовым спосабам плавання, і арганізоўваліся водныя святы і
спаборніцтвы па плаванні, скачкам у ваду і воднаму пола, праводзіліся выпрабаванні
на магістра і кандыдата плавання. Гэта школа аказала значны ўплыў на развіццё
плавання ў дарэвалюцыйнай Расіі. У 1912г. у Маскве арганізуецца
"Маскоўскае грамадства аматараў плавання" (МОЛП), якое праводзіла
заняткі не толькі ўлетку, але і ўзімку (у Сандуновских лазнях).
Вялікую ролю ў
развіцці як масавага, так і спартовага плавання ў Расіі згуляла школа плавання,
заснаваная ў 1908 году ў Шувалове (Недалёка ад Пецярбурга), якая праіснавала да
1917 гады. Яна была арганізавана на грамадскіх пачатках па ініцыятыве марскога
лекара В.Н. Пескова. На працягу летняга сезону ў ёй навучалася плаванню да 400
чалавек. Навучанне праводзілася ўсім існым у той час спосабам плавання: трус на
грудзі брасу на грудзі і на спіне, плаванню на боку. Аснову навучання складаў
спосаб брас. Якія займаліся штогод удзельнічалі ў спаборніцтвах і маглі
атрымаць званне магістраў і кандыдатаў плавання пры ўмовах выканання 12
наступных практыкаванняў:
1.) Праплысці -
3000м. Трэба было пераплысці некалькі разоў возера, вярнуцца ў школу і
пераадолець дыстанцыю 50м.
2.) Праплысці - на
спіне 1500м.
3.) Праплысці -
1500м. У адзежы і абутку спосабам брас.
4.) Праплысці -
450м. на спіне. Толькі з дапамогай рук.
5.) Праплысці -
450м. Толькі на адных нагах.
6.) Праплысці
дыстанцыю - 30м. На спіне, ногі брас, з каменем вагай 2кг. Адной рукой
спартовец асцярожна падвяслоўваў, іншай рукой трымаў камень так, каб ён не
ўмакрэў, упіраючыся локцем сабе ў грудзі.
7.) Ныранне пад
вадой 30м.
8.) Ныранне на
глыбіню 4-5м. З задачай дастаць з дна камень: 5 раз запар з адпачынкам 2-3 сек.
9.) Распрананне
ў вадзе - здыманне адзежы і абутку.
10.)
Камбінаванае плаванне 75м. Плывун павінен скокнуць са старту, праплысці 50м.,
схапіць "тапельца" і праплысці з ім 25м. Заданне выконваецца на час
(ад 100 да 80).
11.) Аказанне
першай дапамогі "патануламу".
Відавочная
складанасць гэтых нормаў сведчыць пра выдатную падрыхтоўку рускіх плывуноў.
Разумеючы, што для развіцця спартовага плавання ў Расіі неабходна развіваць і
масавае плаванне, выпускнікі Шуваловской школы арганізавалі школы плавання ў
Хвядосе, Баку, крыху пазней таксама ў Кіеве Чарнігаве, Батумі, Мікалаеве.
Да пачатку
першай сусветнай вайны (1914г.), плаванне стала культывавацца ў такіх гарадах
як: Кіеў, Чарнігава, Баку, Батумі, Растоў-на-доне, Хвядоса, Севастопаль,
Харкаў, Яраслаўль, Марыўпаль, Рыга, Самара, Сестрорецке, Ораниенбаум і ў іншых
гарадах.
Спартовае
плаванне ў Расіі ў гэтыя гады рабіла толькі першыя крокі. Трэніроўкі
праводзіліся галоўным чынам на адкрытай вадзе, і вынікі плывуноў былі
невысокімі. Таму, удзельнічаючы ў V Алімпійскіх гульнях у Стакгольме ў 1912г.,
рускія плывуны не мелі поспеху. Першыя буйныя змаганні па плаванні ў Расіі былі
праведзены на рускай алімпіядзе ў Кіеве ў 1913г. Олі ўвайшлі ў гісторыю як
першае першынство Расіі па плаванні. У ім удзельнічала каля 60 чалавек.
Шуваловские плывуны занялі ўсе першыя месцы, хоць іх вынікі значна адставалі ад
дасягненняў лепшых спартоўцаў свету. Другая руская алімпіяда, у праграму якой
уваходзіла і плаванне, адбылася ў 1914г. у Рызе. На спаборніцтвы прыбыло каля
70 плывуноў з Масквы, Пецярбурга, Кіева і іншых гарадоў. З-за непадрыхтаванасці
базы амаль усе іншагароднія плывуны адмовіліся ад удзелу ў спаборніцтвах.
Спартовыя вынікі па плаванні на гэтай алімпіядзе таксама былі невысокімі.
У 1922г. было
ўтворана грамадства плавання "Дэльфін", якое з'явілася пераемнікам
традыцый Шуваловской школы і сталае неўзабаве своеасаблівым цэнтрам спартовага
плавання ў краіне. Пад кіраўніцтвам прафзвязных арганізацый пачынаецца
навучальна-спартовая праца па плаванні. Адкрываюцца спартовыя школы плавання,
арганізуюцца спаборніцтвы. Напрыклад, з 1921г. сталі штогод праводзіцца буйныя
спаборніцтвы ў Маскве. Адкрытыя ў Маскве і Петраградзе інстытуты фізкультуры
пачалі рыхтаваць выкладчыкаў і трэнераў па плаванні. Пачынальна з 1926г. па
плаванні сталі праводзіцца чэмпіянаты Еўропы, з 1969г. - Кубкі Еўропы, з 1973г.
- чэмпіянаты свету, а з 1979г.- Кубкі свету па плаванні.
У 1928г. у Маскве
адбылася Ўсесаюзная спартакіяда, якая спрыяла далейшаму распаўсюду і развіццю
плавання ў нашай краіне. У перыяд 1926-1929 гг. савецкія спартоўцы праводзяць
свае першыя міжнародныя спаборніцтвы па плаванні. Плаванне развіваецца ва ўсіх
савецкіх рэспубліках. У параўнальна кароткі тэрмін у нашай краіне быў
закладзены трывалы падмурак развіцця масавага плавання.
У 1941г.
Нямеччына напала на нашу краіну. Развіццё спорту, у тым ліку плаванні, у краіне
затармазілася. Фізкультурныя арганізацыі перабудавалі сваю працу ў інтарэсах
фронта. У гады вайны праводзілася вялікая праца па ваенна-фізічнай падрыхтоўцы.
Толькі ў 1943г. было навучана плаванню і пераправам уплаў каля 500 тыс.
чалавек. У баявых аперацыях на моры,
пры высадцы
дэсантаў і пераправах уменне плаваць і трымацца на вадзе ў абмундзіраванні і са
зброяй спрыяла перамозе рускіх салдатаў, выратаванню іх жыццяў. Дзякуючы
актыўнай працы фізкультурных арганізацый да 1948г. быў дасягнуты даваенны
ўзровень колькасці якія займаюцца плавальным спортам у краіне.
Важным актам у
развіцці спартовага плавання ў краіне з'явіўся ўступ у 1947г. у члены
Міжнароднай федэрацыі плавання (ФИНА) і развіццё спартовых сувязяў з плывунамі
замежных краін.
На працягу
некалькіх пасля ваенных гадоў (до1950-1951гг.) савецкія плывуны не маглі
дасягнуць даваеннага ўзроўня спартовага майстэрства. Рэкорды СССР абнаўляліся
вельмі рэдка (пераважна ў плаванні на боку) і ў большасці сваім вядомымі ў
1940-1941гг. плывунамі.
У Алімпійскіх
гульнях 1952г. упершыню прынялі ўдзел савецкія плывуны. Выступілі яны слаба.
Толькі М. Гавриш (Кіеў) заняла ў фінале на 200м. брасам 6-е месца з вынікам
2.58,9с. і прынесла камандзе адзінае ачко. Чыннік таму, стала змена пакаленняў
плывуноў: Л. Мяшкоў,
С. Бойченко, В.
Ушакоў і іншыя выбітныя майстры воднай дарожкі скончылі свае выступы, а маладыя
плывуны не дасягнулі яшчэ вяршыняў спартовага майстэрства і не мелі досведу
ўдзелу ў міжнародных спаборніцтвах.
У 1954г.
савецкія плывуны ўпершыню прынялі ўдзел у чэмпіянаце Еўропы. У той час узровень
развіцця спартовага плавання сярод жанчын быў значна ніжэй, чым сярод мужчын.
Па гэтым чынніку ў еўрапейскім чэмпіянаце ўдзельнічалі толькі мужчыны.
У 1956г. на XVI
Алімпіядзе ў Мельбурне 5 савецкіх плывуноў сталі бронзавымі медалістамі.
Савецкая каманда плывуноў набрала ў Мельбурне 10 ачкоў і з 15-го месцы,
занятага на XV Алімпіядзе, перасунулася на 7-е.
У 1961 году была
створана адзіная сістэма арганізацыі навучальна-спартовай працы ў краіне.
Паляпшэнне працы ДЮСШ таксама спрыялі новы каляндар спартовых спаборніцтваў і
абавязковая арганізацыя ў перыяд летніх вакацый аздараўленчых спартовых
лагераў.
У 1969 году па
ініцыятыве ЦК ВЛКСМ быў створаны клуб "Няптун", які праводзіць
вялікую працу па ўцягванні дзяцей у рэгулярны занятак плаваннем. У шэрагу
гарадоў было ўведзена абавязковае для ўсіх навучэнцаў 1-4 класаў навучанне
плаванню. Значна ўзрасло ў нашай краіне колькасць басейнаў.
Самага вялікага
поспеху на міжнароднай спартовай арэне савецкія плывуны дамагліся ў 60-е гады.
Выступаючы на XVIII Алімпійскіх гульнях у 1964г. (Токіо), 16-ти летняя
севастопальская школьніца Галіна Прозуменщикова першай сярод савецкіх плывуноў
стала алімпійскай чэмпіёнкай у плаванні на 200м брасам.
У 1966-1968 гг.
савецкія плывуны перасунуліся на 1-е месца ў Еўропе і на 3-е ў свеце (пасля ЗША
і Аўстраліі). На ХI Еўрапейскім чэмпіянаце (1966г., Утрехт) савецкая каманда
апярэдзіла плывуноў 25 краін Еўропы і з вялікім адрывам у ачках заваявала
мужчынскі і жаночы камандныя Кубкі, атрымаўшы 8 залатых медаляў, 7 пасераброных
і 4 бронзавыя. Перамогі на еўрапейскай арэне былі праз 2 ода замацаваны ў
Мехіка - на XIX Алімпіядзе. Тут савецкія плывуны, мужчыны і жанчыны, атрымалі
61 ачко і занялі 3-е месца ў свеце, а мужчыны - 2-е месца, саступіўшы
першынство плывунам ЗША.
У 1971 году ФИНА
прызнала плаванне важнай дадатковай крыніцай здароўя для дзяцей груднога
ўзросту. З 1977 гады ў Маскве, а затым і ў іншых гарадах пачалося навучанне
плаванню дзяцей груднога ўзросту пры дзіцячых паліклініка, якія маюць басейны.
У 1976г. на XXI
Алімпіядзе ў Манрэалі на дыстанцыі 200м брасам прызавыя месцы занялі 3 савецкія
плывунні: М.Кошевая 2.33.35с. (М/р.), М.Юрчения і Л.Русанова.
У 1980 на XXII
Алімпіядзе ў Маскве Ўладзімір Сальнікаў упершыню ў гісторыі "выплыў"
на 1500м. (вольным стылем) з 15 мінуць, з вынікам 14.58.27с. Бо шматлікія
вядучыя каманды не прыехалі на алімпіяду, тая пераважная большасць узнагарод у
плаванні дасталася зборнай СССР.
на 1500м.
(вольным стылем), з вынікам 15.00.40 секунд.
На XXV
Алімпіядзе ў Барселоне, у эстафеце 4 па 200м. (вольны стыль), зборная Расіі ў
складзе: Д.Лепиков, В.Пышненко, В.Таянович і Е.Садовы, усталявала новы сусветны
рэкорд. У трусе залатыя медалі выйгралі А.Папоў (50,100м., вольны стыль) і
Е.Садовы (400м., вольны стыль).
На апошняй
Алімпіядзе ў Атланце залатыя медалі заваявалі Д.Панкратаў (100,200м.,
батэрфляй) і А.Папоў (50,100м., вольны стыль).